Gök-Türkçe, Türklerin kendilerine ait bilinen en eski alfabesidir ve harflerine 'damga' denir. Orhun Yazıtları, Yenisey Yazıtları, Irk Bitig ve daha pekçok Türkçe yazıtlar bu alfabe ile yazılmıştır. Bu alfabenin şimdiye kadar bulunan en eski yazılı örneği, karbon testi ile M.Ö. 5. yüzyıla tarihlenen ve Kazakistanda Issık Kurgan mezarında bulunan gümüş bir kepçe üzerindeki iki satırlık bir cümledir.
Gök-Türkçe Alfabe, Orhun yazıtlarındaki hali ile, 4-ünlü, 34 ünsüz, toplam 38 adet, 'damga' dediğimiz harflerden oluşur. Sağdan sola doğru yazılır ve okunur. Bu harflerin Latin alfabesi gibi büyük-küçük harf ayırımı yoktur fakat, ünsüz harflerin bir kısmının kalın-ünsüzler ve ince-ünzüzler olarak nitelenen iki şekli vardır.
Kalın a-ı-o-u sesleri içeren hecelerde kalın-ünsüzler kullanılır ve, ince e-i-ö-ü sesleri içeren hecelerde ise ince-ünzüzler kullanılır. Bunun yanında /a/ ve /ı/ harfleri çift seslidir. Şöyle ki, /a/ harfi ince-ünzüzün yanında /e/ sesi verir, ve aynı şekilde /ı/ harfi de ince-ünzüzün yanında /i/ sesi verir. Eskiden /o/ ve /u/ sesleri ile /ö/ ve /ü/ sesleri ayrı olmadığından, /o/ harfi /ou/ şeklinde karışım bir ses verir ve yine aynı şekilde /ö/ harfi de /öü/ şeklinde karışım bir ses verir.
İlk gördüğünüzde bu kalın-ince ve çift sesli harfler biraz karmaşık gelebilir ama bu durum kurallar içinde olduğundan kolaylıkla ayırt edilebilmektedir. Örneğin /kolaylıkla/ yazarken kalın-ünsüzler, ve /edilebilmektedir/ yazarken de ince-ünsüzler kullanılır.
Eski Türkçede “C, F, Ğ, H, J, V” sesleri olmadığından, bunların simgeleyen damgalar da yoktur. “H” sesi yazılmak istenirse bu “K” damgası ile yazılır. “F” sesi için “P” damgası, “V” sesi için “B” kullanılır. Bunlar varsayım olmayıp, zaman içinde oluşan evrilmelerin sonucudur. Ev > eb, fısıltı > pısıltı, han > kan (baş+kan > başkan) örneklerinde görüldüğü gibi.
Ünlü uyumu vardır. Sözcük kalın ünlü ile başlamışsa kalın, ince ile başlamışsa ince ile sürer. Gelecek (ince), kalacak (kalın) gibi. Dudak benzeşmesi vardır. Örneğin sözcük “a” ünlüsü ile başlamışsa, “e” ünlüsü ile bitemez. Sözcükteki ünlülerin tümü “a” olabileceği gibi eğer başka bir ünlü gelmeliyse, bu kesinkes “ı” sesi olur. Genel kural şöyledir; a > ı, e > i, o > u, ö > ü gibi..
“O” ile “ö” seslerinde durum biraz ayrıdır. “o>a” ile “ö>e” durumlarının olduğu sözcüklere denk gelinebilir. Nedeni, alınan eklerin “a/e” sesleri ile başlıyor olmasıdır. “O/ö” sesleri yalnızca ilk seslemde olur. Sonraki seslemlerde “u/ü” sesine dönüşür. Konuşuruz (o>u), öpücük (ö>ü) gibi.
Gök-Türkçe Damga alfabesi ile kendi bilgisayarımda nasıl yazacağım?
- Her hangi bir Unicode Gök-Türkçe yazı yüzünü (font) buradan indirip bilgisayarınıza kurunuz
- Buradan Gök-Türkçe klavye ayarları programını da indirip kurun
- Sırası ile tüm bunları tamamlayınca, bilgisayarınız klavye ararlarında görünecek olan 'Orkun klavye' yi seçip yazmaya başlayabilirsiniz.
- Göktürkçe alfabe hece örnekleri ne bakıp yazmaya çalışın.
